22

69
SEYÂHATNÂME-İ HUDÛD

vâki' Künciyâçem 1 ile Kavî nâm iki nehir beyninde kâ’in arâzî kezâlik kadîmden
berü Benî Lâm tâ’ifelerinin yed-i tasarruflarında bulunup Fîlîler'in müdâhele-
lerinden vâreste olduğu halde Hasan Hân'dan sonra oğulları orada sâkin olup Benî
Lâm tavâ’ifiyle berâber zer‘ ve felâhat eden Fîlî ra'iyyesinden baş parası olarak
"sıdâ" îrâs etmekte oldukları tahkîk olmuştur.

Fîlî Aşâyirinin Ba‘zı Keyfiyyetleri
Bâlâda zikr olunan Fîlî aşâyirinden ilk esâmede gösterilen on ikibin nüfûsu
hâvi altı tâ'ife ile nihâyette yazılan Baclân ve Bîrân-âvend tâ’ifelerinin ba'zıları
Devlet-i aliyyeye tâbi' Benî Lâm aşâyirinin bulundukları çöller ile Zorbatya ve
Bedre 2 ve Mendelî taraflarına mücâvir Pûşt-ı Kûh taraflarında eğlenüp mâ'adâ
Piş kûh taraflarında bulunurlar ve eğerçi aşâyir-i mezbûrenin dere ve terkîm
olunan [100] mikdâr nüfûsu hâvî oldukları rivâyet olunmuş ise de mübâlâğadan
hâlî olmamak gerektir. Aşâyir-i merkûmenin kâffesi Ekrâd olarak hemân cümlesi
Fârisî dahî bilirler ve Fârisîce ve kendü lisânları olan Güranca okur-yazarları ve
münşî ve şâirleri vardır. Hüleylân nâm mahalde sâkin ve ism-i mezbûra nisbetle
yâd olan aşâyirin cüz’î mikdârı Şî‘î olup kusuru Nusayrî ve Aliyyü'llahî'dir. Ve
işbu Nusayrî fırkası lâhm-ı hınzîri helâl add ederler. Hüleylânî aşîretinin kadıları
makamında Âhûnd'ları ya'nî Molla'ları olup izdivâclarında kız ile oğlan veyâ karı
ile anı alacak olan herîf ol Âhund'a varup tezvîc edeceklerini ihbâr ve ifâde ederler.
Mezbûr Âhûnd dahî bir balta alup oğlan ile kızı bi'l-istishâb ol civârda kâ’in ve
Zerdelâl ismiyle ma'rûf olan dağ üzerinde Merdelâl isminde bir ağaç vardır ki,
ılı alı liirbc resminde divâr ile örülmüştür. Âhûnd işbu ağacın yanına varup
yedinde olan balta ile ol ağacı dürtüp "Zerdelâl Merdelâl nikâh-ı dûne ârâ-yı kürre
helâl" 3 deyüp bununla nikâhları mün'akid olmuş olması cümle âdetlerindendir.

Bağdâd'a Tâbi' Cessân ve Bedre ve
Zorbatya Karyelerinin Ahvâli
Cessân karyesi ba'zı coğrafya kitâblarında Cesnân imlâsıyla mürakkam
mahaldir ki Dicle nehrinin sâhil-i yesârında vâki' Kûtü l-Amâre nâm kal'adan
dokuz on sâ'at mesâfe cihet-i şarkîde olup şimdi tahmînen üçyüz hâne mikdârı

1 Derkenâr: Cihân-nümâ'da mestûr Cengûlc kal'ası ve Köşk i Gazanfer nâm mahaller Püşt-i
Kûh kıt'asında vâki' mahallerdir ve Âf-tâb çayı dediği su dahî "heft-âbm" lâfzından tahrîf
olunmuş olup nehr-i mezbûr ol civârında kâ’in Heft-âb dağlarından çıkup ovaya düşdükte
Künciyâcem ismini ahz eder. Ve fi'l-hakîka bu suyun yedi menba' olduğu mühendisler ve
ma'rifetiyle mesâha verişim olduğu sırada görülmüştür.
2 Derkenâr: Bedre nâm mahalle Bâdrâlî denildiği, Mendelî'ye Mendelçîn dahî derler.
3 Derkenâr: Âhund'un ağacı dürtdüğünde söylediği sözlerin ma'nâsı: Ey Zerdelâl dağı ve Merdelâl ağacı, kızın oğlana nikâhı helâldir, demektir.