7

54

MEHMED HURŞÎD [PAŞA]

mahallerde terâküm iderek kalan sular ve bu yakada dahî ufûnetleri müntec olarak bu cihetle ebniyeyi rahnedâr ve sâkinlerinin hastalanup fevtlerine sebeb olduğu derkârdır.
Bağdâd Ahâlîsinin Sunûf ve Tebâyi‘i Keyfiyyetleri
Bağdâd ahâlîsi dört kısım üzere olup bu aksâmın biri ulemâ ve biri dahî vücûh ve Kölemend bakiyyeleri ve biri ehl-i ticâret ve esnâf ve biri aylâkcılık ile hayyiz-i merkez-i ittisâfdır. Ulemâ ve vücûh kibâr meşreb olarak tabî‘atları letâ’if ve hoş sohbetlikten ve mebâhis-i ilim ve hünerden hissemend olup ekser evkâtta dünyanın nîk ü bedinden dahî serd-i mebâhis iderek içlerinden ba’zılarının evkâtı ahvâl-i idâre-i mülk ve zamân-ı sâlifden dem urmağa masrûf ve nev-resîdeleri tahsîl-i ilim ve hüner ve rükeb-i ciyâd-ı huyûle meşgûf olmalarıyla bu kısmın hoş sohbetleri çok [78] ve ulemâsına diyecek yoktur. Gerçi ulemânın derece-i ilmiyyesini fark ve temyîz idecek kudretden ve bu bâbda sevk-i semend-i kelâm eyleyecek behre ve kuvvetden berî isek de ulemâsını bir kaç tabakaya taksîm etmek lâzım gelse Ruz Bahânî Abdurrahman Efendi ve müftî-i sâbık Alûsîzâde es-Seyyid Mahmûd Efendi ve medrese-i aliyye müderrisi olup re’îsü'l-ulemâ bulunan Zehâvî Mehmed Efendi tabaka-i ûlâ ve Vâ’iz Efendi ve Mendelâvî Hacı Îsâ Efendi ve dîger üç-beş zât tabaka-i sâniye ve kusûrları ulemâ-yı âdiye hükmünde oldıkları resîde-i sem‘-i tahkîkimiz olmuşdur. Mûmâ-ileyhimden Abdurrahman Efendi fazl-ı irfân ile ârâste ve ulûm-ı şettâda yed-i tûl ile pîrâste oldığı bu mecellede ana akrân add olunan mûmâ-ileyhimâdan işidilmiş ve es-Seyyid Mahmûd Efendi'nin sâye-i ma‘ârif-pîrâye-i hazret-i mülûkânede cem‘ ve te’lîfine muvaffak olduğu Rûhü'l-Ma'ânî nâm tefsîr-i şerif mûmâ-ileyhin fazl-ı kemâline Rûhü'l-Beyân ve Zehâvî Mehemmed Efetıdi cümlesi beyninde müşâr-i bi'l-benân bir zât-ı kâmilü'l-irfândır. Mûmâ-ileyh es-Seyyid Mahmûd Efendi'nin şi‘ir ile me’lûfiyeti yoğise de arabça nesir ve inşâsı a‘lâ ve Mehmed Efendi'nin Arabî ve Fârisî eş‘ârı nefîs ve müstesnâdır. Mendelâvî Hacı Isâ Efendi'nin dahî Türkçe ve Arabî ve Farisîce eş‘âr-ı belîgası olduğu işidilmiş ve bir iki kasîdesi görülmüşidi. Zavallı Köfemend takımının âfitâb-ı ikbâl-ı teğallüb-i iştimâlleri Mağrib-i ahz ve istîsâle hübût ideli beri gûyâ şems-i ziyâ bahş-âlem Mağrib'den tulû‘ itmiş gibi bu vakitler kendülerine âhir zaman ve hasb-ı hallerinde artık Dâvûd Paşa'dan sonra dünyânın neye tahammülü vardır diyerek vâsıl-ı medâric-i ye’s ve hırmâın olmuşlardır. Tüccâr ve erbâb-ı hıref dâimâ dâd ü sitedlerinde olarak işlek adamlar [79] ve ehl-i zirâ'at ve hırâset olanlar dahî herbâr iş ve gücleriyle evkât-güzâr olur kimselerdir. Aylâkcı takımı "minkale" ve "dama" oyunlarıyla kahvehânelerde uğraşarak ömr-i azîzlerin rezâletle imrâr ve gâh-gâh olunan tenbîhâttan mütenebbih olmayup lâ‘b-i kumâr ile dahî rehrev tarîk-i idbâr olmaktadırlar. Yerlülerin kisve