FASL-I SÂNÎ
DER BEYÂN-I EYÂLET-İ BAĞDÂD
Eyâlet-i Mezbûrenin Hudûd-ı Umûmiyyesi
Bağdâd eyâleti şarkan İran memâlikinden Kirmân-Şâhân ve Lûristân
kıt‘alarıyla ve cenûben yine memâlik-i mezbûreden Hûzistân kıt'asının bir
mikdârı ve memâlik-i mahrûseden Basra'ya tâbi' Müntefik aşâyiri tasarrufunda
bulunan arâzî ile ve garban Çöl-i Kebîr ve şimâlen Musul ve Şehrizûr eyâletleriyle
mahdûd niçe kazâ ve kasabât ve anhâ ve makarr-ı aşâyirden mürekkeb bir
eyâlettir. Fakat hafi olmaya ki bu ta‘rîf Bağdâd eyâletinin şimdiki hududuna sâdık
olup bu takdîrce Bağdâd'ın kürsî-i hükümeti olduğı Irak hıttası üç kısma
münkasim olmuş olur. Zîrâ Irak kıt‘ası tûlen Musul ile Abâdân ve arzan Kâdisiyye
ile Hûlvân mâbeyninde kâ’in kıt‘a-i vesî‘adan kinâye olarak Basra ve Şehrizûr
eyâletleri bu kıt'anın bir cüz-i mütemmimi olmaları ve idâre-i hâliyeye nazaran
bunlar başka başka zikr olunmuş bulunmaları cihetle hâricde kalmış olduklarından
îzâh-ı hâle mübâderet olunmuştur.
Bağdâd Şehrinin Târih-i Tarh ve İnşâsıyle
Asıl Bağdâd ve Rusâfe Tarafının Tavzihi
Bağdâd şehri hicret-i bâ-sa‘âdet-i fahrü'l-mürselînin yüz kırk beşinci
senesinde hulefâ-yı Abbâsî'nin İkincisi Mansûr el-Devâniki nâm halîfe zamanında
[70] tarh ve binâ olunmuş olduğu maTûfdur. Ancak el-hâietü hâzihî Dicle
nehrinin cânib-i yesârında vâki‘ olup vülât-ı izâm ve müşîrân-ı fihâm hazerâtınıu
makarr-ı hükümet edinmiş oldukları kıt'ası asıl Bağdâd olmayup Bağdâd şclıı ı
kadîmi kıt‘a-i mezkûre mukâbilinde nehr-i mezbûrun cânib-i yemininde kâ’iıı
Karşuyaka denilen cânibde dokuz on sâ‘at muhitinde bir şehr-i azîm imiş ve
şimdiki Bağdâd şehri bilinen mahal zikr olunan asıl Bağdâd şehrinin vaz‘ ve
te’sîsinden on sene sonra halîfe-i sâlis Hâdî Halîfe'nin binâ-kerdesi olup ol zaman
Rusâfe ismiyle benâm imiş. Hattâ hulefâ-yı müşârün-ileyhimden biri bir cum 'a
günü salât-ı cunTayı Rusâfe tarafında olan câmi‘ de edâ etmiş ve bir kaç gün
mürûrunda halîfe-i müşârün-ileyh nüdemâsıyle sohbet iderken Rusâfe'de edâ
Bağdâd şehri otuz üç derece ve on dokuz ve on dokuz dakika ve elli saniye arzında ve Fransa
makarr-ı hükümeti olan Pâris şehrinin dâirc-i mslü'n-nehârından i ‘tihâren kırk iki derece ve
on dakika lûlilndc vâki' okluğu rcâkatte bulunan mühendis efendilerden tahkik olunmuştur