51

98

verirler. Ve mahall-i mezbûrun mülhakâtı olup oralarda çiftlik ma'nâsına "şebbe"(1)
ta‘bîr eyledikleri mahal mezrû‘âtının şitevî'sinden "sülüs" alınıp işbu "sülüs"den
"serkâye" nâmıyla "nazır" ve yâhûd "ortakçı" makamında olan "serkârlar" öşür
alırlar. Ve sayfî zirâ‘atı için eğer mîrî tarafından tohum verilirse mahsûlâttan sülüs
sülüsân itibârıyla mîrî iki ve fellâh bir alır ve tohum fellâh'ın olur ise nısf nısfa
taksim olunup "nâzır" makamında olan "serkâr" dahî "serkâye" olarak mîrîye râci‘
hissesinin öşrünü alır. Hacı Kara karyesi mahsulâtının şitevî mezru‘âtından rub‘
ve "şebbe"lerinden sülüs ve "sayfî"sinden Hânikîn te‘âmülüne kıyâsen mahsulât
alınır. İşte bu minvâl üzere tahsîl olunmak şartıyla mukâta‘ât-ı mezbûrenin
bedelât-ı seneviyyeleri mahallinde zîr-i esâmelerinde gösterilen mikdâra bâliğ olur.
Benküdre nâhiyesi cânib-i mîrîye şitevî mahsulâtından hums ve vâsıta nâmıyla her
bit çiftten bir vezne hınta ve iki vezne şa‘îr ve deym mahsulâtından "süb‘" ya‘nî
yedide bir verir. Ve serkârlarına mîrîye âid mahsûlâttan Öşür alırlar. Ve sayfî
mahsulâtından [145] Hânikîn misillü verir. Kolay mukâta'ası sayfî hâsılatdan
Hânikîn te‘âmülüne kıyasen verir ve şitevî mahsûlâttan Sülüs Sülüsân hesâbiyle
verir. Tohum kaziyyesi bâlâda mürûr eylediği veçhiledir. Fakat bunda "vâsıta"
rüsûmu yoktur. Dekke ve Ali Abâd mukâta‘aları Benküdre gibidirler. Kızıl Rabat
mukâta'ası Kolay gibidir.

Horasan M ukâta‘a-i Cesîmesinin Ahvâl-i T e‘âmüliyesi

Ma‘lûm olaki buralarda yirmibin zira‘-ı Osmânî murabba'ında olan tarlaya
çift ma'nâsına olarak bir "feddân” ıtlâk ederler. İşte bu tarlaya tohum olmak üzere
bir tağar hınta ve iki tağar şa'îr saçılır. Mahsûlât idrâkinde tohum ihrâc olunduktan
sonra berber ve dülger ve "Kârih" ya‘nî su taksimcisi ve "Sekkâr" ya‘nî suları
bend edici ve "Şahne" ya‘nî "Subaşı" hademesinin her birine ikişer batman şa‘îr
ve birer batman hınta verilüp gerü kalan mahsûlâtın hıntasından yirmi beşde bir ve
şa'îr nev'î mahsûlâttan otuzda bir afr sahibine râci‘ olmakla bunlar ba‘de'l-ihrâc
kusûru dahî beş hisseye taksîm olunur. Bu beş hissenin "Mellâk" yâhûd mîrî
yâhûd vakfü'l-hâsıl ol arâzî kangı tarafdan zirâ‘at olunur ise üç hissesi oraya ve iki
hissesi fellâh'a âid olur. Ve işbu te‘âmül bir "feddân" yerin mezâri'ası hakkında
cârî olup birden ziyâde beş "feddân"a kadar olur ise anda ahar usûl isti‘mâl
olunur(2). Şöyleki ol arâzî mîrî yâhûd vakıf veyâ sa‘îr kimin tasarrufunda ise bir

(1)Derkenar: Büyük harktan mefrûz ve bir mikdâr arâzîye mahsûs bir hark üzerinde vâki' onbeş yiğirmi çift ile zirâ‘at olunabilir mahalle "şebbe" ıtlak olunur ki, Rumeli taraflarında "çildik" yâhûd "palanka" ıstılahı makamındadır. Bu civarda ağleb mezrû‘ât su kuvvetiyle hâsıl olarak cüz'î mikdârı dahî susuz hâsıl olduğundan mezrû'âtlarında sulu ve susuz ıstılahı vardır.
(2)Derkenar: Bağdâd'a beher kıyyesi dörtyüz seksen dirhem olmak üzere altı kıyyeye bir batman ve yüzbatmana bir tağar ıtlak olunur. Bu takdîrce Dersa'âdet kîlesi yiğirmi kıyye i'tibâr